Alcabaleiro

29 Xuñ 2022
29 Set 2022

Alcabaleiro

En Ourense, en 1586, houbo preito entre Domingo Rodríguez, alcabaleiro do sal e do aceite, e Pedro de Moure e Gregorio Rodríguez, tratantes en aceite, por venderen o seu produto na praza pública, cando estaba prohibido por ordenanza do Concello.

 

O tenente do corrixidor condenou os demandados e estes apelaron á Real Audiencia, que ratificou a condena, aínda que o preito continuou sen que saibamos cal foi o resultado final.

 

Os alcabaleiros eran as persoas que arrendaban o cobro da alcabala, un antigo tributo de orixe municipal que pasou á Coroa durante a Idade Media e que gravaba as transaccións comerciais. Como a Administración real non tiña moitos medios, adoitaba arrendala ou “encabezala”. Neste último caso, cedía a súa percepción a unha cidade ou, máis adiante, ao reino (de Castela) enteiro, representado polas Cortes, a cambio dunha determinada cantidade. As cidades representadas nas Cortes repartían a contía entre todo o territorio, que era achegada solidariamente por todos os veciños.

 

Na modalidade do arrendo, eran os arrendadores, os “alcabaleiros”, os que adiantaban a cantidade pactada, e logo se encargaban da recadación.

 

O preito infórmanos de moitos aspectos de interese sobre a vida comercial de Ourense naquela altura, especialmente do comercio do aceite. Coñecemos así que había máis de trinta comerciantes do aceite con tenda aberta na cidade, segundo declararon algunhas testemuñas. Que desde tempo inmemorial vendían o produto tamén na praza pública (na praza do Campo, hoxe praza Maior) na Coresma e nos días de feiras e mercado “en sus odres y cangilones”. Que unha parte destes comerciantes eran portugueses e “outros estranxeiros”. Que na praza se vendían tamén outros produtos, como lenzos, liño, zapatos, madeira, concas e pratos, e froita...

 

Pero tamén deixa aberta algunha pregunta. A ordenanza só permitía vender aceite na praza aos estranxeiros, non aos veciños. Por que? Dedúcese do preito que os veciños “de dentro” estaban encabezados e, polo tanto, pagarían o importe da alcabala como unha cantidade fixa cada ano, mentres que os forasteiros estarían obrigados a pagala como tal imposto indirecto (recadado por eles na transacción) aos alcabaleiros. Así que a exclusión dos veciños da praza só trataría de poñer orde nunha situación difícil de controlar para o alcabaleiro e que ía directamente contra os seus intereses:

 

“... que los vecinos... tratantes en sal e açeite que tienen tienda bendan en sus tiendas e no en las plazas para que los forasteros que vienen a la çiudad a bender bendan libremente... atento que co[n]stó a este Ayuntamiento que por causa de los becinos bender su açeite, sal en la plaza e no en sus tiendas, los forasteros dexaban de venir para probisión e esta república e la alcavala de su Magestad, e se ocultan, yncúbrese e se haçe mucho dano...”

 

Pois había, ao parecer, portugueses “veciños” da cidade e outros que non o eran:

 

“porque estando los portugueses vezinos de esta çiudad en la... plaça por que los forasteros no vajen el preçio ni lo den más barato se lo toman e trocan por junto e no se lo dejan vender. Lo otro como son todos de una tierra, parientes e amigos, meten el dicho aceite de noche, secretamente, ocultamente en casa de los dichos portugueses vecinos de esta... çiudad e así lo mandan vender por sus hijos e criados, e devaxo de que están encavezados en esta çiudad como vezinos usurpan la dicha alcavala, que yo e los demás arrendadores que fueren de esta dicha renta reciven notorio agravio...”

 

Os comerciantes demandados sinalan, pola contra, que esa disposición quitáballes “la libertad que tienen desde ynmemorial tiempo a esta parte de bender aceite públicamente...” e ía contra o interese de toda a “república”, pois:

 

“ ... en bender los dichos vezinos y tratantes el dicho azeite libremente en la plaza según dicho hes... ningún dano se sigue a la çiudad ni tampoco al alcabala, pues se bende públicamente en la dicha plaça, antes le paresçe que a la república se sigue probecho, porque juntándose en la plaça muchos mercaderes e tratantes con mucho azeite bienen a benderlo menos de lo que bale en las tiendas, ocho maravedís en cada açumbre, y algunas bezes aun menos.”

 

E denuncian que se lle daba trato de favor a este alcabaleiro fronte a outros:

 

“... e ansí el dicho Domingo Rodríguez no a de ser de mejor condiçión que los demás alcavaleros, ni a de tener más prebilegio, pues arrienda a su riesgo e bentura e sabían que mis partes bendían el dicho açeite antes que ariendase... porque si bien se mira hes a lo contrario e los vecinos... son más vien probeydos en que mis partes bendan el... açeite de hordinario, con lo qual no ay falta en la... çiudad, mayormente que no venden a más preçio que los forasteros, ni menos e se aumenta la dicha alcavala, y en caso que se desmenuyse mis partes e los más vecinos de esta çiudad del dicho trato están encavezados y obligados a pagar a su Magestad el dicho encavezamiento...”

Este preito ten a signatura 4487-118 do fondo documental da Real Audiencia de Galicia.